Gerard Mercator was een humanist die in de 16e eeuw in het woelige Vlaanderen werd geboren, en na negen maanden kerker wegens ketterij tenslotte verhuisde naar Duisburg in Duitsland - volgens hemzelf om aan de inquisitie te ontsnappen, volgens anderen aangetrokken door de echtgenote van de burgemeester van het stadje.
De 16e eeuw is ook de periode van een opleving van de volkstalen, van het vertalen van de Bijbel, van de introductie van een massa Nederlandse woorden in de wetenschappelijke taal door mensen zoals Simon Stevin. Het is ook de periode van merkwaardige geleerden zoals John Dee, en praktisch ingestelde zakenlieden zoals Christopher Plantin, de Steve Wozniaks en Steve Jobs' van hun tijd.
Gerard Mercator had met veel van hen contact, zodat ze in "Tussen God en de zee" al eens aan bod komen. Mercator maakte de zeeën bevaarbaarder door zijn Mercatorprojectie, waar nu nog altijd kaarten mee worden getekend. Nochtans werd de methode van de loxodromen, zoals hij ze zelf noemde, slechts met moeite aanvaard, en was het pas op het einde van zijn leven dat de zeevaart zelf er de verdiensten van inzag. Volgens de roman van John Vermeulen kwam Gerard dat nog enige tijd voor zijn overlijden te weten, maar het blijft natuurlijk een roman...
John Vermeulen heeft zich vooral afgevraagd wie de mens was achter de zeer productieve cartograaf, die nauwelijks reisde maar het miljoenen anderen mogelijk maakte om niet meer te verdwalen op de enorme ruimten van de open zee. Net zoals Vermeulen eerder probeerde met Pieter Brueghel en Jeroen Bosch, wou hij Mercator tot leven wekken. John noemt het zelf ‘geen afstandelijke biografie, maar een roman die geweven werd rond een aantal bekende feiten uit het leven van een man die een enorme en blijvende stempel op de ontwikkeling van de kennis van onze planeet gedrukt heeft.' (p. 7-8)
Van een leven, zeker een lang leven zoals dat van Mercator - hij werd 82 jaar - zijn er genoeg lege plekken in de officieel overgeleverde teksten, om er een boeiende roman rond op te bouwen. De historische feiten in "Tussen God en de zee" werden nog eens extra gecontroleerd door Walter Smits, en voor zover bekend heeft hij geen fouten gevonden.
Vermeulen slaagde erin om de 16e eeuw goed neer te zetten. Dat betekent dat hij ons duidelijk maakt welke problemen de zeevaart kende, hoe de internationale politieke verhoudingen tussen de Europese staten waren (met een vijandigheid die we ons nu nauwelijks nog kunnen voorstellen), hoe de christelijke wereld werd verscheurd tussen katholieken en protestanten, en hoe de spanningen zich opbouwden tussen de wetenschappelijke en religieuze wereld.
Maar het betekent ook dat hij ons zicht geeft op de praktische moeilijkheden. In een tijd waarin enkele honderden kopieën zonder problemen worden gemaakt door het origineel op een glasplaat te leggen en enkele knopjes van een machine in te drukken, is het goed om eens te lezen dat er perioden waren waar men enthousiast werd als na veel moeite honderd exemplaren van een kaart waren gedrukt. Of hoeveel moeite het kostte om een wereldbol te maken - één wereldbol!
Het is ook verrassend te leren dat kaarten oorspronkelijk nooit in een boek werden gebonden, zoals we dat tegenwoordig gewoon zijn, maar alleen bestonden als grote vellen, zoals we dat nu nog kennen van Michelinkaarten, een formaat dat heel onhandig wordt als je de hele wereld wilt afbeelden met een resolutie hoog genoeg voor alle rivieren en steden.
Er zit nog wel meer in dit boek, wat het het lezen ervan waard maakt. En het is zeker geen saaie bedoening geworden, alleen maar aantrekkelijk voor wie toevallig interesse heeft in de 16e eeuw of de cartografie. Het is een roman die we iedereen kunnen aanbevelen.
"Tussen god en de zee", door John Vermeulen, 2004, Uitgeverij Kramat, Hulshoutsesteenweg 24, B-2260 Westerlo, België, paperback, 22,5 x 14,7 x 3,5 cm, 395 p's, ISBN 90-75212-54-2.
Oorspronkelijk verschenen in "De Tijdlijn 52".